«الأعلم فالأعلم»، اصطلاح فقهی است که در بحث شرایط مرجع تقلید مطرح می‌شود و به معنای "داناتر و داناتر بعدی" است.[1]

می‌دانیم که یکی از شرایط مرجع تقلید اعلمیت است؛ یعنی باید از سایر مجتهدین عالم‌تر باشد. (از چنین مجتهدی باید تقلید کرد)، حال اگر این مجتهد اعلم در مسئله‌ای فتوا نداشت، مقلدین او می‌توانند به فتوای مجتهد دیگری که در درجۀ علمی بعد از او قرار دارد، رجوع کنند و اگر این مجتهد هم در آن مسئله فتوا نداشت می‌توانند به فتوای مجتهد دیگری که در درجۀ علمی پایین‌تر از دومی است رجوع کنند و در صورت نیاز می‌توانند این برنامه را ادامه دهند و به مجتهد چهارم و... رجوع کنند.

این درجات علمی مجتهدین (از بالاترین درجه به درجات پایین‌تر) را اصطلاحاً اعلم فالاعلم می‌گویند.

پس اعلم، یعنی مجتهدی که در بالاترین درجۀ علمی قرار دارد فالاعلم، یعنی مجتهدی که یک درجه از او پایین‌تر است و همین‌طور ... .

این جواب مختصر و مکفی است. اما در این مسئله جواب علمی و دقیق‌تری است که برخی از فقها به آن اشاره کرده‌اند. ما در این‌جا یک نمونه از آن‌را نقل می‌کنیم:

منظور از اعلم آن فقیهی است که به قواعد و مدارک مسئله آشناتر و به اخبار و نظائر مطلع‌تر و نسبت به فهم اخبار نسبت به سایر فقها بهتر باشد. سرانجام این‌که از جهت استنباط احکام بهترین باشد.

مرجع تشخیص اعلم، اهل خبره و استنباط در این مسئله هستند. ظاهر این سخن این است که ملاک در اعلمیت این است که در استنباط احکام بهترین باشد. منظور از بهترین بودن این است که در تشخیص وظیفه در مسائل شرعی بهترین باشد، نه در نزدیکی فتاوا به واقعیت و حقیقت؛ چراکه این‌را نمی‌شود ملاک اعلمیت دانست؛ زیرا اقربیت به واقع و حقیقت، با جانب احتیاط احراز می‌شود و گرفتن جانب احتیاط، در پیش عقلا نه نشان خبرویت و نه نشان علمیت است.

پس اجتهاد چیزی جز تخصص در تشخیص وظیفه در تمام مسائل نیست. و اعلم کسی است که دارای این ملکه به نحو کمال و تمام باشد.

آنچه از ظاهر این کلام استفاده می‌شود این است که بهترین بودن در استنباط، متوقف بر این است که سه صفت در مجتهد باشد:

1. این‌که مجتهد نسبت به قواعد و مدارک مسئله شناختش از همه بیشتر باشد.
2. اطلاعاتش نسبت به اخبار و نظائر مسئله از همه بیشتر باشد.
3. در فهم اخبار بهترین باشد.[2]

[1]. «راه تشخیص مرجع اعلم»، 1525؛ «راه های شناخت مرجع تقلید اعلم»، 4533؛ «انتخاب مرجع تقلید اعلم»، 4520؛ «مجتهد اعلم و چگونگی عدول از غیر اعلم»، 2077.

.[2] صدر، سید رضا، الاجتهاد و التقلید، ص 260 – 261.